Kochał Polskę

„Czym w chrześcijaństwie św. Paweł, tym w Polsce ks. Piotr Skarga” – słowa, które wypowiedział kard. Aleksander Kakowski w 1936 r., w trakcie obchodów 400. rocznicy urodzin ks. Skargi, dobrze oddają, jak wybitną postacią był kaznodzieja sejmowy.

Jan Matejko, Kazanie Skargi, 1864
Jan Matejko, Kazanie Skargi, 1864

Ks. Mariusz Frukacz

Najczęściej nazwisko ks. Piotra Skargi łączymy z Kazaniami sejmowymi, modlitwą za ojczyznę albo ze słynnym obrazem Jana Matejki. To prawda, że w polskim społeczeństwie ks. Skarga znany jest przede wszystkim jako kaznodzieja na dworze króla Zygmunta III Wazy.

Urodził się 2 lutego 1536 r. w Grójcu k. Warszawy. Zanim został wybitnym teologiem, pisarzem i kaznodzieją, czołowym polskim przedstawicielem kontrreformacji, studiował w Akademii Krakowskiej. W 1562 r. przyjął święcenia subdiakonatu i objął funkcję kaznodziei w katedrze lwowskiej. Święcenia kapłańskie przyjął w 1564 r. z rąk arcybiskupa lwowskiego Pawła Tarły. Podczas pobytu w Rzymie wstąpił do zakonu jezuitów. Był rektorem Kolegium Jezuitów w Wilnie, pierwszym rektorem Uniwersytetu Wileńskiego. Był wybitnym duszpasterzem Litwy i Białorusi. Zapisał się jako inicjator wielu kolegiów jezuickich, np. w Połocku, gdzie był pierwszym rektorem (w latach 1582- -86), Rydze, Dorpacie i Lublinie. W Warszawie był rektorem gimnazjum przy kościele św. Jana. Andrzej Tęczyński poprosił ks. Skargę o zajęcie się wychowaniem i edukacją jego syna Jana. W związku z tym przez 5 lat jezuita przebywał w Wiedniu i na dworze Tęczyńskich. W Krakowie został przełożonym w kościele św. Barbary. W1588 r. mianowano go kaznodzieją na dworze króla Zygmunta III. Pełnił tę posługę przez 24 lata.

Spowiednik papieski

Po wstąpieniu do jezuitów w 1569 r. 2-letni nowicjat obowiązujący w zakonie św. Ignacego Skarga odbył w Rzymie. Kiedy wstępował do zakonu, przyjmował go ówczesny generał Jezuitów – św. Franciszek Borgiasz. W tym samym czasie przedstawił on Piotra Skargę papieżowi Piusowi V jako pierwszego polskiego spowiednika w katedrze św. Piotra.

Teolog i duszpasterz

Skarga był bardzo gorliwym duszpasterzem, który akcentował wartości moralne. Dał się poznać jako twórca systemu pomocy biednym, twórca myśli politycznej i patriotycznej. Dostrzegał i głosił, że wiara nie jest wartością, którą zamykamy w sercu, ma raczej wymiar społeczny.

Piotr Skarga

Był też inicjatorem urządzania pierwszych 40-godzinnych nabożeństw eucharystycznych na terenie Litwy i Polski, którymi pragnął ocalić i pogłębić wiarę ludu Bożego. Założył Bractwo Najświętszego Sakramentu. Członkowie tej wspólnoty mieli obowiązek uczestniczenia w adoracjach i procesjach ku czci Eucharystii, pomagali biednym i odwiedzali chorych.

Życie ks. Skargi trzeba widzieć na tle epoki i realiów Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku. Ze swoim nauczaniem był prorokiem swoich czasów. To on przewidział rozbiory Rzeczypospolitej, które dokonały się niemal 200 lat później. W nurcie polityczno-patriotycznym swoich dzieł pisał m.in. o zagrożeniach związanych z rozpanoszeniem się szlacheckiej wolności i przewidział przyszły upadek państwa. Jego kazania były diagnozą i oceną jego czasów.

Pisarz

Nasz bohater wiele pisał, a jego Żywoty świętych można nazwać bestsellerem wszech czasów, były one bowiem wznawiane w wysokich nakładach aż do połowy XX wieku. Zachęcał w nich wiernych do proszenia świętych patronów o wstawiennictwo w każdej potrzebie. Ksiądz Skarga jest autorem książek duszpasterskich i teologicznych, m.in. Kazań na niedziele i święta całego roku, Kazań o siedmiu sakramentach. W swoich publikacjach zostawił nam coś, co możemy określić jako etos narodowy. Księdza Skargę można śmiało umieścić w kanonie narodowym obok takich postaci i mówców jak Paweł Włodkowic i bł. kard. Stefan Wyszyński. Z pism i kazań jezuity wyłania się konkretny obraz państwa i polityki; wyraźnie wskazuje on na to, jak ważne są zaangażowanie obywateli i wywieranie pewnego nacisku na elity polityczne.

Myśliciel i dobroczyńca

Ksiądz Skarga uchodzi również za inicjatora unii kościelnej ze Wschodem chrześcijańskim; był uczestnikiem oraz obrońcą synodu brzeskiego w 1596 r. Do spuścizny kaznodziei narodowego w swoich pielgrzymkach do ojczyzny nawiązywał św. Jan Paweł II. Już podczas pierwszej podróży apostolskiej do Polski i pierwszej homilii wygłoszonej na pi. Zwycięstwa w Warszawie Ojciec Święty przytoczył słowa ks. Skargi z jego Kazań sejmowych: „Ten stary dąb tak urósł, a wiatr go żaden nie obalił, bo korzeń jego jest Chrystus”. Papież Polak ks. Skargę postawił obok św. Jadwigi Andegaweńskiej, św. Jana z Kęt i św. Brata Alberta.

Piotr Skarga to także człowiek miłosierdzia. W swojej działalności duszpasterskiej czas przeznaczał na kontakt z potrzebującymi, odwiedzał szpitale i więzienia.

Dbał też o życie duchowe potrzebujących oraz szacunek dla chorych i skazańców. Troszczył się nie tylko o wygląd kościołów, które w tamtym czasie były bardzo zaniedbane. Przede wszystkim miał wrażliwość na drugiego człowieka. Z wielką pokorą i szacunkiem pochylał się nad potrzebującymi. W jednym z kazań napisał: „Ci, którzy Panu Bogu kościoły widome budują, pierwej kościół serdeczny w sobie zbudowali”.

Gdy przemierzał ulice królewskiego miasta o. Krakowa, stykał się z ludźmi biednymi, szukał coraz to nowszych sposobów walki z ubóstwem i biedą. Na wyróżnienie zasługuje jego działalność charytatywna, której poświęcał bardzo dużo czasu. Kiedy rozpoczął pracę w Krakowie w 1584 r, założył Arcybractwo Miłosierdzia Bogarodzicy oraz Bank Pobożny, który udzielał bezprocentowych pożyczek, i Skrzynkę św. Mikołaja, która gromadziła posagi dla ubogich panien. Pisał skargi ubogim analfabetom; stąd też pochodzi jego przydomek: Skarga.

Celem Arcybractwa Miłosierdzia, które założył, było nie tylko wspomaganie nędzarzy, ale i wychowywanie społeczeństwa w poczuciu obowiązku pełnienia miłosierdzia. Fundusze powstałe z jałmużny i składek wzrastały natomiast dzięki fundacjom zamożnych członków i sympatyków. Działający przy arcybractwie Bank Pobożny był instytucją o charakterze kredytowym; miał służyć zubożałej ludności jako ochrona przed wyzyskiem ze strony lichwiarzy. Szczególną formą świadczenia miłosierdzia przez ks. Skargę i z jego inicjatywy były posagi dla ubogich dziewcząt, opieka nad porzuconymi dziećmi, wspomaganie biednych uczniów i osób wstydzących się żebrać.

Ksiądz Piotr Skarga zmarł 27 września 1612 r. w Krakowie. Z inicjatywy metropolity krakowskiego kard. Stanisława Dziwisza 8 grudnia 2014 r„ w kaplicy Domu Arcybiskupów Krakowskich, uroczyście rozpoczął się proces beatyfikacyjny ks. Skargi.