Św. Ambroży

Waleczny i wrażliwy

Cieszył się wielkim autorytetem. Wyróżniał się silną wolą, poczuciem ładu, rozwagą i zmysłem praktycznym. Święty Ambroży dał się również poznać jako pasterz wrażliwy na ludzką krzywdę.

O. prof. dr hab. Bazyli Degórski,
paulin
prokurator generalny Zakonu
św. Pawła I Pustelnika przy Stolicy
Apostolskiej; profesor patrologii
i teologii dogmatycznej
na Papieskim Uniwersytecie
św. Tomasza z Akwinu w Rzymie

Święty Ambroży urodził się w Trewirze (dzisiaj to miasto w kraju związkowym Nadrenia-Palatynat w Niemczech) w 339 bądź w 337 r„ w jednym z najznakomitszych arystokratycznych rodów Cesarstwa Rzymskiego. Jego ojciec był prefektem Galii. Ambroży był trzecim z kolei dzieckiem; jego starsze rodzeństwo to św. Marcelina i św. Uraniusz Satyr.

Głos Boży

Jak podaje Żywot św. Ambrożego, napisany przez jego sekretarza diakona Paulina, przy narodzinach przyszłego świętego cały pszczeli rój osiadł na buzi niemowlęcia. Przerażona matka chciała siłą odpędzić owady, ale ojciec kazał poczekać, aż rój sam się poderwie i odleci. Tak też się stało. Ojciec zawołał wówczas: „Jeśli niemowlę będzie żyło, to będzie kimś wielkim!”. Wydarzenie to przyczyniło się niewątpliwie do tego, że pszczelarze obrali sobie św. Ambrożego za swego niebiańskiego patrona.

Święty Ambroży walnie przyczynił się
do tego, że cesarze zachodni stali się
obrońcami prawowiernej wiary.

Po śmierci ojca, gdy Ambroży miał zaledwie rok, matka z dziećmi przeniosła się do Rzymu. Tam Ambroży uczęszczał potem do szkoły gramatyki i wymowy. Został potem (ok. 365 r.) retorem w prefekturze Sirmium – obecnie Sremska Mitrovica w Serbii – gdzie wówczas znajdowała się stolica rzymskiej prowincji Panonii. Około zaś 370 r. został mianowany konsulem Ligurii i Emilii z siedzibą w Mediolanie. Te świeckie rządy sprawował uczciwie i szlachetnie, czego dowodem może być choćby fakt, że został wybrany na biskupa Mediolanu (7 grudnia 374 r. lub 1 grudnia 373 r.). Jego poprzednikiem na stolicy w Mediolanie był ariański biskup Auksencjusz. Przy wyborze następcy tego błędnowiercy doszło do gwałtownej sprzeczki, gdyż katolicy chcieli mieć swojego biskupa, a arianie – swojego. Jako urzędnik cesarski Ambroży wszedł więc do kościoła, aby uciszyć ten spór. Kiedy jednak zwalczające się strony nie mogły dojść do porozumienia, jakieś dziecko miało krzyknąć: .Ambroży biskupem!”, a wszyscy uznali to za głos Boży. Ambroży był ceniony jako świecki polityk, a fakt, że nie był jeszcze ochrzczony, stanowił wspaniały atut do uzyskania kompromisu między tymi dwiema zwalczającymi się stronami.

Biskup kaznodzieja

W tydzień po przyjęciu chrztu Ambroży został wyświęcony na biskupa. Był człowiekiem mądrym i rozważnym, wiedział, że czasy są trudne, gdyż Cesarstwo Rzymskie było zdominowane przez herezję ariańską. Zdawał sobie sprawę, że biskup musi mieć głęboką wiedzę teologiczną, zatem dopóty nie wygłaszał kazań, dopóki nie zdobył odpowiedniego wykształcenia teologicznego; pamiętajmy, że miał świetne wykształcenie świeckie. Jego prywatnym nauczycielem teologii został Symplicjan – święty kapłan, który w przyszłości (w 397 r.) został jego następcą na katedrze biskupiej w Mediolanie.

Zakończywszy 3-letnią naukę teologii, św. Ambroży zaczął publicznie głosić słowo Boże i je wyjaśniać. Jego pierwszym dziełem, owocem działalności kaznodziejskiej, było pismo O dziewicach. Temat chrześcijańskiego dziewictwa był mu bardzo drogi, gdyż sam nie był żonaty i prowadził umartwione, ascetyczne życie. Dziewictwu poświęconemu Bogu św. Ambroży dedykował także inne, podobne dzieła: O dziewictwie; O ustanowieniu dziewicy, Zachęta do dziewictwa.

Liturgia i teologia

Wiele trudu biskup Mediolanu włożył również w wypracowanie prawodawstwa i w kształtowanie liturgii swego Kościoła. Kościół mediolański ma do dziś swój własny obrządek sprawowania służby Bożej, odprawiania Mszy św. i udzielania sakramentów. Ryt ten jest zwany właśnie od imienia św. Ambrożego „ambrozjańskim”. Biskup Mediolanu napisał w tym celu kilka cennych dzieł dotyczących obowiązków duchowieństwa (np. O obowiązkach szafarzy), sakramentu pokuty (O pokucie) oraz innych sakramentów (dla nowo ochrzczonych: O Boskich Tajemnicach oraz O sakramentach).

Na twórczość teologiczną św. Ambrożego składają się dzieła egzegetyczne – wyjaśniające Pismo Święte – moralne i ascetyczne, dogmatyczne, mowy, listy i inne. Jako kaznodzieja wyjaśniał katechumenom – czyli tym, którzy przygotowywali się do przyjęcia chrztu św. – głównie natchnione księgi Starego Testamentu. Nowego Testamentu zaś dotyczy tylko jego systematyczny komentarz do Ewangelii wg św. Łukasza.

Przeciw herezji

Święty Ambroży bardzo wiele sił poświęcił walce z herezją ariańską. Działo się to bowiem w trudnym kontekście dziejowym, kiedy sprzyjająca arianom cesarzowa Justyna chciała odebrać katolikom w Mediolanie bazyliki (lata 385-386). Największym dziełem świętego zwróconym przeciwko arianom jest O wierze do Gracjana. Utwór ten powstał w odpowiedzi na prośbę cesarza Gracjana, który chciał poznać prawowierną naukę Kościoła, by móc się ustrzec przed błędami herezji. Także traktat O Duchu Świętym Ambrożego jest pismem antyariańskim. Autor, broniąc bóstwa Ducha Świętego, opiera się w nim głównie na cytatach biblijnych. Korzystał ponadto obficie z utworu wybitnego teologa – Dydyma Ślepego z Aleksandrii, dzieł św. Bazylego Wielkiego – O Duchu Świętym i Przeciw Eunomiuszowi – oraz Listów (I i IV) do Serapiona św. Atanazego Aleksandryjskiego. W ten sposób św. Ambroży walnie przyczynił się do tego, że cesarze zachodni stali się obrońcami prawowiernej wiary.

Na twórczość teologiczną św. Ambrożego
składają się dzieła egzegetyczne –
wyjaśniające Pismo Święte –
moralne i ascetyczne,
dogmatyczne, mowy oraz listy.

Niemniej jednak współpraca z cesarzami Gracjanem, Walentynianem II i Teodozjuszem I, zwanym Wielkim, nie była łatwa, zwłaszcza gdy chodziło o obronę praw Kościoła. Święty Ambroży m.in. robił wszystko, aby z kurii senatorskiej w Rzymie został usunięty posąg bogini Wiktorii – symbol oporu pogańskiej arystokracji (384 r.). Kiedy indziej znów przeciwstawiał się nakazowi cesarza Teodozjusza Wielkiego, który chciał, aby biskup Kallinikum nad Eufratem w Mezopotamii (dzisiejsze Ar-Rakka w Syrii) z własnych funduszy odbudował synagogę żydowską, spaloną w 388 r. przez fanatycznych chrześcijan. Dwa lata później św. Ambroży zmusił samego cesarza Teodozjusza do publicznej pokuty za to, że wydał nakaz zmasakrowania 7 tys. mieszkańców Tesalonik w odwecie za rebelię przeciwko cesarskim urzędnikom.