Święto Objawienia Pańskiego – Epifania – Trzech Króli

6 stycznia Kościół katolicki obchodzi uroczystość Objawienia Pańskiego (łac. Epifania Domini), popularnie zwane świętem Trzech Króli. Święto przypomina o objawieniu się Boga całemu światu. Tego dnia w kościołach święci się kadzidło oraz kredę, którą oznacza się drzwi domów, kreśląc napis C+M+B. Litery te odczytuje się zazwyczaj jako inicjały Trzech Króli. Możliwe są jeszcze inne interpretacje nawiązujące do łacińskich sentencji: Christus Mansionem Benedicat, czyli „Niech Chrystus błogosławi temu domowi” lub Christus Multorum Benefactor, czyli „Chrystus dobroczyńcą wielu”.

Zwyczaj kreślenia liter na drzwiach domów, gdzie mieszkają chrześcijanie jest też nawiązaniem do Księgi Wyjścia (11,1-13,16), kiedy to Izraelici oznaczali drzwi swoich domostw krwią baranka paschalnego. Kreślenie na drzwiach kredą trzech inicjałów jest obecnie przede wszystkim publicznym wyznaniem wiary w Chrystusa.

Święto Objawienia Pańskiego obok Wielkanocy należy do najstarszych świąt chrześcijańskich. W Kościele zachodnim zwyczaj świętowania Epifanii przyjął się prawdopodobnie jeszcze przed upowszechnieniem się święta Bożego Narodzenia. Dopiero w końcu IV w. do liturgii Kościoła powszechnego wprowadzone zostały dwie odrębne uroczystości: Boże Narodzenie – 25 grudnia i święto Objawienia Pańskiego – 6 stycznia.

Święto Epifanii przypomina o objawieniu się Boga ludziom w widzialnej postaci. Bóg staje się człowiekiem i objawia się nie tylko Narodowi Wybranemu, ale całemu światu, czego symbolem jest pokłon Trzech Mędrców ze Wschodu.

Wydarzenie to zostało opisane w Ewangelii Mateusza (Mt 2,1-12). Mędrcy ze Wschodu prowadzeni przez gwiazdę na niebie przychodzą do Betlejem i oddają pokłon nowonarodzonemu Dzieciątku. Ewangelista nie podaje liczby Mędrców, zwanych w późniejszej tradycji także Magami czy Królami, ale po liczbie złożonych darów: złota, kadzidła i mirry, przyjmuje się, że było ich trzech.

Trzej Mędrcy symbolizują całą rodzinę ludzką, w tym również świat pogański, który oddaje hołd wcielonemu Bogu. Dla podkreślenia uniwersalności zbawczej misji Chrystusa tradycja chrześcijańska od bardzo dawnych czasów wśród jednego z Magów umieszcza człowieka czarnoskórego.

Dopiero od wieku VIII w historiografii pojawiają się imiona Trzech Mędrców: Kacper, Melchior i Baltazar. W sztuce Kacper najczęściej jest przedstawiany jako Afrykańczyk ofiarujący mirrę, Melchior jako Europejczyk ofiarowujący złoto, a Baltazar – jako król azjatycki przynoszący do żłóbka kadzidło

Dary złożone przez Mędrców mają swoją symbolikę. Złoto ofiarowuje się osobom najbogatszym, samemu królowi, przez to mędrcy w bezbronnym dziecku uznali króla. Drugim darem było kadzidło, którego używa się do dnia dzisiejszego w świątyniach podczas obrzędów religijnych jako symbol modlitwy i oddania chwały Bogu. Trzecim darem była mirra – rodzaj żywicy używanej w starożytności do namaszczania ciała przed złożeniem do grobu. Według ojców Kościoła poprzez ten dar mędrcy uznali w Chrystusie człowieka – prawdziwego władcę.

Wyjątkowość postawy magów polega na tym, że widząc znak na niebie, byli gotowi wyruszyć w drogę. To uczy nas, że w poznaniu Boga potrzebny jest rozum i wiara. Te dwie sfery nie wykluczają się. Uroczystość Epifanii uczy nas także, że Bóg nie objawia się człowiekowi w sposób spektakularny, który mógłby go przytłoczyć swoją mocą, tylko stając się jednym z nas. Objawia się nam w codzienności, poprzez miłość drugiego człowieka. Także my – autentycznie kochając, możemy być dla innych znakiem Boga.

Z uroczystością wiąże się wiele tradycji i zwyczajów. W średniowieczu święcono także złoto, a poświęconym kadzidłem okadzano domy, aby uniknąć chorób. W wigilię święta święcono też wodę. Do innych zwyczajów pobożności ludowej związanych z świętem należą m.in. kolędowanie z gwiazdą betlejemską oraz figurami zwierząt (koniem, kozą, turoniem i niedźwiedziem); na Trzech Króli wypiekało się też rogale zwane szczodrakami.

W dawnej Polsce w domach pod koniec obiadu świątecznego roznoszono ciasto. Kto otrzymał ciasto z migdałem, był królem migdałowym.

Już od 14 lat (po raz pierwszy w 2009 r. w Warszawie) organizowane są na ulicach polskich miast i wiosek, Orszaki Trzech Króli. Jest to nowa tradycja, która cieszy się coraz większą popularnością i rozprzestrzenia się na cały świat, zwłaszcza w środowiskach polonijnych. Chrześcijanie manifestują w ten sposób swoje przywiązanie do wiary.

Uroczystość Objawienia Pańskiego jest świętem patronalnym Papieskiego Dzieła Misyjnego Dzieci. Pius XII w 1949 r. ustanowił 6 stycznia Światowym Dniem Misyjnym Dzieci. Dzieło Kolędników Misyjnych ma swoje miejsce również w naszej Parafii, o czym piszemy w innym artykule.

Opracował Andrzej